درباره کتاب «آثار بزرگ سیاسی» نوشته ژان ژاک شوالیه/ایو گوشه
مترجم: لی لا سازگار
نویسنده و منتقد: عمران دسترس
کتاب «آثار بزرگ سیاسی» با عنوان فرعی «از ماکیاوللی تا روزگار ما» نوشته ژان ژاک شوالیه و ایو گوشه، از جمله متون کلاسیکی است که نخستین‌بار در سال ۱۹۴۸ در فرانسه منتشر شد و بازچاپ آن همچنان ادامه دارد. این کتاب در فاصله سال‌های ۱۹۴۸ تا ۲۰۱۴ به هشت زبان ترجمه و ۲۵۴ بار منتشر شده است. ایو گوشه شاگرد ژان ژاک شوالیه، که او هم متخصص اندیشههای سیاسی است، به منظور به‌‌روزکردن این کتاب سه فصل به آن افزود. این سه فصل نظرات سه اندیشمند سیاسی و پرآوازه معاصر، هایک، رالز و هابرماس را دربرمی‌گیرد. از این رو عنوان ویراست جدید کتاب که حاوی آن سه فصل نیز هست با عنوان اصلی آن تطبیق یافته است.
در یک تعریف کلی، «سیاست فعالیتی اجتماعی است که با تضمین نظم در نبردهایی که از گوناگونی و ناهمگراییِ عقیده‌‌ها و منافع ناشی می‌شود، می‌خواهد به یاریِ زور - که اغلب بر حقوق متکی است - امنیت بیرونی و تفاهم درونی، واحد سیاسی ویژه‌‌ای را تأمین کند. امروزه سیاست موضوع علمی مستقل و یکی از حقایق غیرقابل اجتناب زندگی بشر است.» مفهوم سیاست در معنای عام هرگونه راهبرد و روش و مشی برای اداره یا بهترکردن هر امری از امور، (چه شخصی چه اجتماعی) است؛ و در اصطلاح اموری است که مربوط به دولت و مدیریت و تعیین شکل و مقاصد و چگونگی فعالیت دولت است. بر این اساس، جست‌وجوی خیر عمومی برای افلاطون، فکرکردن برای انسان به‌عنوان یک حیوان سیاسی برای ارسطو، خنثی‌کردن خشونت برای هابز، محدودکردن قدرت برای مونتسکیو، درک منطق طبقاتی برای مارکس، سازش نگرانی برای انسان و عشق به جهان برای هانا آرنت: هر یک به نوبه خود از بزرگ‌ترین فیلسوفان در طول بیست‌وپنج قرن اخیر است که برای جهان ما، عظمت و ضرورت سیاست را بیان می‌کنند. علاوه بر این، خوانش و تحلیل مقاله‌نویسان اصلی یا دانشگاهیان برجسته را میتوان به این موضوع اضافه کرد، زیرا این گروه نیز با بررسی آثار مهم ما را در این زمینه همراهی می‌کنند. در همین راستا، شوالیه و گوشه متذکر می‌شوند که اگر آثار بزرگ سیاسی از زیرسوال‌بردن خوانندگان خود دست بردارند، نمی‌توانند با صراحت، دقت و استحکام اندیشه‌ای را به خطر اندازند، زیرا با تحولات به‌روزی که اندیشه انسانی را نشانه می‌رود همخوانی ندارند. این کار چالش روش‌شناختی را از یک زمینه‌سازی دقیق تاریخی و نظری ارائه می‌دهد که تفسیر را با کلید‌های تحلیل ارائه می‌دهد.
تا عبارت «آثار بزرگ سیاسی» بر زبان می‌آید، مفاهیمی مانند «قدرت»، «حکومت»، «دولت»، «عدالت»، «انقلاب»، «قانون»، «خشونت»، «دموکراسی»، «آزادی» و جز آنها در ذهن ما نقش می‌بندد. به واقع اینگونه است؛ یعنی آثار بزرگ سیاسی کتاب‌‌هایی هستند درباره این موضوعات. بر همین اساس، این کتاب یک تحول انتقادی درخشان است که بیش از چهار قرن برای توصیف، توجیه، ستایش یا محکوم‌کردن دولت، سازمان جامعه و بالاتر از همه قدرت در جامعه مطالبی اساسی ارائه داده است. کتاب «آثار بزرگ سیاسی» محل تلاقی دو رشته است، تاریخ ایده‌ها و تاریخ سیاسی؛ در یک زمینه مشترک: یعنی بررسی آثار بزرگی که از شاهزاده ماکیاوللی گرفته تا بعد از دولت‌ملت هابرماس تأثیر خاصی داشتند، زیرا آنها به نگرانی‌ها، احساسات یا امیدهای لحظه‌ای پاسخ می‌دهند. ژان ژاک شوالیه با ملاحظاتی جدید و قابل تأمل ما را با درک این نوشته‌ها آشنا میکند. نقل‌هایی متعدد و گسترده خواننده را به «دیدنِ» این آثارِ تاریخ‌ساز دعوت میکند تا با یک شوک فکری رو‌به‌رو شود. به همین ترتیب، ایو گوشه نویسنده قسمت آخر کتاب، معاصرترین جریانات اندیشه سیاسی را به رخ مخاطب می‌کشد.
صفت «سیاسی» به موضوع اصلی آن آثار و به نقش اصلی دولت در آن صحنه اشاره میکند. دولت، سازمان جامعه و پیش از هرچیز، سازمان قدرت در جامعه است. سازمانی که جا دارد آن را توصیف، توجیه، ستایش یا از آن انتقاد کنیم. دولت، بنا بر ماهیتی که دارد، شخصیت برجسته و مقتدری است که آزمند دست‌انداز به قلمرو افراد و نیز قلمرو گروه‌های میانجی بین افراد و دولت است، ولی حدود قلمرو قانونی دولت دقیقا کدام است؟ و آیا در اصل چنین قلمرویی وجود دارد. تنها همین پرسش کافی است تا هر اثر سیاسی به موضع‌گیری درباره مسائلی چون سرشت انسان و موقعیت و سرنوشت او که به ترتیب مسائل اخلاقی، فلسفی و دینی هستند، کشانده شود. تاریخ اندیشههای سیاسی، که آثار مورد بحث ما مانند حلقه‌های درخشان یک زنجیر بلند در آن جای گرفته‌‌اند، اغلب از تاریخ اندیشه‌‌ها به مفهوم کلی جدا نیست.
واژه «بزرگ» در این کتاب به این معناست که این آثار به گونه‌ای عمیق بر شیوه تفکر معاصران با نسل‌‌های پس از خود اثر گذاشته‌اند و خواه به هنگام انتشار و خواه دیرتر، و به نوعی با نگاهی به گذشته، دوره‌ای تاریخی را مشخص کرده‌اند. به سخن دیگر، آنها فوری یا پس از مدتی از حالتی سود جسته‌اند که میتوان آن را طنین تاریخی یا اقبال تاریخی نامید. البته منظور ما به هیچ روی این نیست که این آثار به خودی خود بزرگ هستند، ارزشی مطلق دارند، نقطه‌‌نظرهاشان غنی است، به درک روشنی از روابط شخصی و اجتماعی دست یافته‌اند و از نظر توانایی بیان کامل به شمار می‌آیند.
ژاک شوالیه در این کتاب سعی دارد تا بررسی درخشانی از شانزده اثر بزرگ سیاسی چهار سده گذشته به دست ما بدهد و به توصیف و توجیه و ستایش یا انتقاد از دولت و سازمان جامعه و بیش از همه سازوکار قدرت در این آثار می‌پردازد و در ادامه کیفیت و وزن هر یک از این آثار سیاسی برگزیده را به خواننده باز می‌نماید. در کتاب «آثار بزرگ سیاسی»، نویسنده با تاکید بر حال‌وهوا و دوره تاریخی هر اثر، به کمک نقل‌قول‌های طولانی، به شکلی جذاب آن را به خواننده معرفی میکند و درونمایه هر اثر را به ما نشان می‌دهد. او آثاری را برگزیده است که در دوره مورد نظر طنینی خاص داشته و بر اذهان اثر گذاشته‌اند و پاسخگوی دل‌مشغولی‌ها و اشتیاق‌ها یا امیدهای آن دوران بوده‌اند.
یکی از مفاهیم کلیدی این کتاب و اندیشه سیاسی قرن هجدهم تاکنون، استبداد است. از نظر ژاک شوالیه و ایو گوشه، دیدرو از این ایده پیچیده استفاده کرده است. به گفته او، که از هابز و مونتسکیو پیروی می‌کرد، استبداد نتیجه عشق به قدرت بود که توانست شور ترس را در جامعه به وجود آورد. از این منظر، در کتاب حاضر مشخص شده است که ماکیاوللی به این خط تأمل تعلق داشت: مانند سیستم هابز، سیستم او برای نشان‌دادن خطر استبداد و یادگیری بنیان واقعی قانون طبیعی بود. اما بازنگری در این پارادوکس دیدرو منجر به تدوین نظریه جدیدی از استبداد شد که دیگر مبتنی بر مکانیسم قدرت نیست. تفسیر او از ماکیاوللی - و هابز - دیدگاه جدیدی را گشوده است، که از کانال معمای قدرت - نگرانی اصلی ماکیاوللی و هابز - عبور نمی‌کرد، بلکه از ذات سرشت است. در طول این مسیر دیدرو منشأ استبداد را به روشی دیگر توضیح می‌دهد. استبداد نتیجه اشتیاق ترس نبود، بلکه ناشی از علاقه بود. بحث درمورد این دو ایده متفاوت استبداد، دیدرو را به دیدگاه جدیدی سوق داد که با روشی اصیل به آزادی پاسخ داد.
کارهای عمومی درمورد تاریخ ایده‌های سیاسی از ابتدا در زبان فرانسوی نادر بوده است. از دیرباز تاکنون هیچ مورد خاصی نبوده که بتواند به‌عنوان بهترین منبع انتخاب شود و آثار بزرگ سیاسی را به تفسیر بکشد، اما در این شاهکار مثال‌زدنی و با ارزشِ ژان ژاک شوالیه و ایو گوشه همه‌چیز درمورد غنای اندیشه سیاسی به ما داده می‌شود. بنابراین، معلوم می‌شود که بی‌جهت نیست که این کتاب در سراسر جهان به‌عنوان یک اثر مرجع شناخته می‌شود و برای کسانی که به‌طور تخصصی به علوم سیاسی مشغولند تبدیل به یک منبع درجه یک شده است. با وجود این، همه علاقمندان به اندیشههای سیاسی می‌توانند از آن بهره‌مند شوند؛ زیرا نثر و متن کتاب بسیار روان و روشن است و خالی از هر گونه تعقید و ابهام. اساسا هدف کتاب ایضاح و روشن‌‌سازی است. حتی وقتی به کتاب دشوار و پیچیده‌ای، مثل «نظریه‌ای در باب عدالت» جان رالز، می‌پردازد، این کار را با رعایت اصل ایضاح حداکثری انجام می‌دهد، آن‌هم با سبک و نثر جذابی که خواندنش را به قدری دلچسب میکند که خواننده آرزو میکند دوره مدرن هزار سال زودتر شروع می‌شد تا هزار صفحه دیگر به کتاب افزوده می‌شد.
