مقدمه
کتاب انسان در جستجوی معنا نوشته ویکتور فرانکل در سال 1946 به چاپ رسید. این کتاب در حوزه روانشناسی و بازنمایی از حالات درونی ذهن فرانکل در دوران اسارت است. وی طی سال‌های 1942 تا 1945 در اردوگاه کار اجباری آلمان نازی تحت شرایط بسیار سختی اسیر بوده است. وی پس از آزادی تصمیم می‌گیرد تا با نوشتن کتابش نشان دهد چگونه درک معنی زندگی حتی در شرایطی که امیدی به زنده ماندن وجود ندارد، می‌تواند عشق به زندگی را افزایش دهد.
کتاب انسان در جستجوی معنا
کتاب انسان در جستجوی معنا یک اثر برجسته در حوزه روانشناسی به قلم نویسنده‌ی اتریشی، ویکتور فرانکل Viktor Frankl است. این کتاب مشهور، بازنمای حالات درونی یک زندانی در اردوگاه کار اجباری آشوویتس است. وی در این کتاب، قدرت عشق به زندگی را به عنوان عاملی برای نجات زندانیان بازمانده از آن دوران مورد بررسی قرار داده است.
در بخشی از کتاب وی این‌گونه بیان میکند: «زندگی فعال به بشر فرصت می‌دهد تا در کار خلاقه به ارزش‌ها پی برد، و زندگی غیرفعال تفریحی، فرصتی است برای دست‌یافتن به کمال در تجربه زیبایی، هنر یا طبیعت.»
موضوع کتاب انسان در جستجوی معنا
خاطرات ویکتور فرانکل روانپزشک متولد 1905، توصیف‌های او از زندگی در اردوگاه‌های کار اجباری آلمان نازی و درس‌های زیادی برای بقای همه نسل‌ها را به همراه دارد. بین سال‌های 1942 تا 1945 فرانکل در چهار اردوگاه مختلف از جمله آشویتس کار کرد. در حالی که پدر، مادر، برادر و همسر باردار خود را از دست داده بود.
ویکتور فرانکل استدلال میکند که ما نمی‌توانیم از درد و رنج جلوگیری کنیم، اما می‌توانیم روش مقابله با آن یا معنایی در آن پیدا کنیم و با اهدافی تازه در زندگی پیش برویم. وی معتقد است که هدف اولیه ما در زندگی همان‌طور که فروید و شوپنهاور نیز بر آن اذعان داشته اند، لذت نیست، بلکه کشف و پیگیری آنچه که معنی می‌نامیم، است.
در زمان فوت فرانکل در سال 1997، کتاب انسان در جستجوی معنی، بیش از 10 میلیون نسخه به بیست و چهار زبان فروخته بود. نظرسنجی خوانندگان کتاب‌خانه کنگره در سال 1991 جهت معرفی کتابی که در زندگی آن‌ها تغییری ایجاد کرده است، این اثر ماندگار را در میان ده کتاب تأثیرگذار در آمریکا قرار داد. . این کتاب اولین بار در سال 1946 به چاپ رسید. نسخه اولیه چاپ‌شده به زبان آلمانی بود. عنوان کتاب نسخه آلمانی در ابتدا «به هر حال به زندگی بگو بله: تجربیات یک روان‌شناس از کمپ اجباری» بود. اما بعد از تغییراتی در نسخه انگلیسی، عنوان کتاب به انسان در جستجوی معنا: معرفی لوگوتراپی تغییر کرد.
لوگوتراپی و چند مفهوم دیگر در باب معنای زندگی
لوگوتراپی Logotherapy واژه کلیدی معرفی شده در کتاب انسان در جستجوی معنا است. این واژه را فرانکل برای توضیح برخی مفاهیم مد نظر خود به وجود آورده است. به گفته خود او لوگوتراپی قصد دارد تا اراده معنی را در زندگی نمایان کند.
ایده‌ی اصلی لوگوتراپی در این است که انسان زمانی آزادی واقعی را درک میکند که تمایل به داشتن آزادی را کنار بگذارد. این آزادی که ما را به تصمیم برای زندگی در تنهایی سوق می‌دهد.
لوگوتراپی، در بستری از رنج و افسردگی شدید توسعه یافته است؛ لذا وی به دنبال ارائه یک راه برون‌رفت برای خروج از چنین شرایطی است. تجربه به او نشان داد که زندگی حتی با وجود سخت‌ترین شرایط، می‌تواند معنادار و اغناکننده باشد. از طرف دیگر، وی همچنین درباره تمایل مردم نسبت به جستجوی لذت‌ها و انحراف از جستجوی معنای زندگی، هشدار می‌دهد.
در این کتاب، فرانکل سه نوع اقدام عملی را برای رسیدن به معنی زندگی پیشنهاد میکند:
- اقدام از طریق کردار و عمل
- تجربه ارزش‌ها
- اقدام از طریق واسطه (هنر، عشق در رابطه یا رنج‌کشیدن)
در حالی که مورد سوم لزوما در غیاب دو مورد اول نیست. در چارچوب اندیشه فرانکل، رنج به گزینه‌ای تبدیل می‌شود که از طریق آن میتوان در صورت عدم وجود دو فرصت دیگر، ارزش‌های معنا و تجربه را در زندگی پیدا کرد.
از نظر فرانکل، شادی هرگز نمی‌تواند به خودی خود پایان یابد. شادی در واقع محصولی جانبی برای یافتن معنا در زندگی است. او به مطالعاتی اشاره میکند که تفاوت بین طول زندگی بین “حیوانات آموزش دیده، دارای وظیفه” یعنی حیوانات با هدف نسبت به “حیوانات بی‌کار” وجود دارد. با این وجود، صرفا کاری برای انجام‌دادن کافی نیست. بلکه آنچه مهم است، “روشی که شخص کار را انجام می‌دهد” است.
فرانکل در این کتاب اذعان دارد که برای همه انسان‌ها یک پاسخ و متد مشخص وجود ندارد. او به ویژگی‌ها و شرایط شخصی هر فرد احترام می‌گذارد. لذا او مردم را تشویق به کشف معنای منحصر به فرد خود از زندگی میکند.
وی با طرح این سوال که چگونه این امر (شخصی‌سازی دریافت معنی زندگی) می‌تواند انجام شود، از گوته نقل میکند:
“چگونه می‌توانیم یاد بگیریم که خودمان را بشناسیم؟ نه با فکر کردن بلکه با عمل. سعی کنید وظیفه خود را انجام دهید و به زودی خواهید فهمید که چه کسی هستید. اما وظیفه شما چیست؟ خواسته‌های روزمره شما! “
وی در نقل این مطلب، به اهمیت انجام کارهای فردی، فارغ از چیستی و ماهیت آن کار، اشاره میکند .
منتقدان درباره کتاب چه گفته‌اند؟
در سال 1395 یک جلسه نقد و بررسی تخصصی کتاب انسان در جستجوی معنا اثر ویکتور فرانکل در دانشگاه آزاد سنندج برگزار شد. در این جلسه با اشاره به رسیدن به چاپ چهلم یکی از ترجمه‌های کتاب در ایران، این موضوع را دلیلی بر اهمیت و مخاطب زیاد آن در ایران قلمداد کردند.
همچنین یکی از سخنرانان با اشاره به وجود مولفه‌های اگزیستانسیالیستی درکتاب، به بررسی این موضوع پرداخت. وی توضیح داد که چرا این کتاب امروزه به منبعی برای الگوبرداری برای زندگی امروز شده است.
همچنین در دوازدهمین جلسه کتاب‌خوانی بنیاد سهروردی، این کتاب به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است. در این جلسه مباحث کتاب با مشارکت حضار به بحث و نقد گذاشته شد. در این جلسه ترجمه‌ی کتاب به قلم مهین صالحیان و نهضت میلانی مورد بررسی قرار گرفت.
تعبیری که با عنوان "مرگ آگاهی" در این جلسه مورد بررسی قرار گرفت، دلیلی بر جدی‌گرفتن زندگی توسط انسان‌های معنوی قلمداد شده است. مفهومی که در داستان کتاب انسان در جستجوی معنا نیز بر آن تاکید شده است. مرگ‌شناسی به عنوان ابزاری برای شناخت زندگی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
از دیگر نظرات مخاطبان کتاب میتوان به عمیق‌نبودن آن و تاکید بیش از حد به عناصر دراماتیک اشاره کرد. اما علی‌رغم نداشتن عمق کافی، کتاب به عنوان یکی از اولین کتاب‌های نسل دوم روانشناسی اگزیستانسیال معرفی می‌شود.
منبع:
https://hiword.ir
