عنوان
نویسنده:ملانی میچل
ترجمه:رضا امیر رحیمی
انتشارات: نشر نو
ملانـی میـچل، استاد علوم کامپیوترِ دانشگاه ایالتی پورتلند و استاد خارجی در موسسه سنتافه، در کتاب «سیری در نظریه پیچیدگی» قرار است علوم پیچیدگی را با استفاده از چند دیدگاه جدید برای مسافرِ اهل علم روشن کند. بی‌شک این کتاب، یکی از بهترین، جالب‌ترین و مفیدترین کتاب‌های علمی است که به‌طور عامیانه نوشته شده است؛ زیرا اکثر کتاب‌های مشهور علمی معمولا ما را خسته می‌کنند و درنهایت فقط به دلیل زمینه‌های تاریخی خود بسیار مهم هستند، اما این کتاب با دیدگاه‌های جالب و بسیار مختصری که به همراه دارد، اثری درخشان و متفاوت به‌نظر می‌رسد. میچل در مقدمه می‌نویسد: «از زمان دكارت و نیوتن، هدف اصلی علم تبیین بخشی از همه پدیده‌ها بوده است.»؛ یعنی از نظر میچل علوم جدیدی مانند ترمودینامیک، آنتروپی، میکروبیولوژی، تکامل، ژنتیک، همراه با محاسبه، پویایی، هرج‌ومرج، پیچیدگی، الگوریتم‌های ژنتیک، اتوماتای سلولی و... در پی پاسخ به سوالات ما ایجاد شده‌اند. میچل ادعا میکند که «برای درک علم و دانش، هیچ پس‌زمینه‌ای در ریاضیات و علوم لازم نیست»، اما «من سعی کرده‌ام آن را قابل فهم کنم.»
کتاب میچل قرار است با اشاره به قضایای ناتمــامیت گــودل، کــمی بیـــشتر بـه درون ساختارهای فکری ما فرورود. این موضوع غالبا روی الگوریتم‌های ژنتیک تأکید دارد. لذا از بین چندین کتابی که درباره نظریه پیچیدگی نوشته شده، کتاب میچل فنی‌ترین است، و تقریبا برای خواننـده‌هــای غــیرمتخصص یــک نقطه شروع بسیار خوب است. همچنین این کتاب، اطلاعات و محاسبات را خیلی دقیق بررسی مــی‌کند، و در پی آن ترمودینامیک و تکامل را به‌هم متصل میکند. این مفاهیم همیشه با این روش ترسیم نمی‌شوند، زیرا از لحاظ اعتقادی دیدگاه‌های متفاوتی ایجاد می‌شود. اما از نظر میچل دلیل اینکه ما در جهان پیرامون خود پیچیدگی داریم «نتیجه یک محیط ترمودینامیکی باز است که امکان محاسبه و تکامل را فراهم میکند.» همچــــنین اگر کسی با دانش سیستم‌های پیچیده جهان مدرن و پست‌مدرن آشنایی ندارد، این کتاب مقدمه‌ای عالی برای این موضوع است – قطعا نویسنده به صورت واضح نکات مهم را بررسی میکند. یعنی میچل به‌زیبایی هرچه تمام‌تر رشته‌های جداگانه علوم نوین را به‌هم متصل کرده و با نگاهی بسیار شفاف و لذت‌بخش موضوع را پیش می‌برد.
میچــل با بحــث درباره پــردازش اطــلاعات/ محاسبات در سیستم ایمنی، کلونی‌های مورچه، مبحث متابولیسم سلولی را باز میکند و سوالات حل نشده در پیرامون اینکه چه چیزی هوشیاری را تشکیل می‌دهد و چگونه میتوان از طریق قیــاس و لغــزش در سیســتم‌های زنده و هوش مصنوعی مفهوم ایجاد کرد، صحبت میکند. این سفر هیجان‌انگیز، اهمیت علـــم پیچیدگی را بر ما روشن مـــی کند. اما سفر اصلی و نهایی میچل در این کتاب مربوط به تفکر شبکه‌ای است، و سپس بنیـــادی را برای خوانندگان غیرروحانی در زمینه پیشرفت نظریه شبکه فراهم میکند، که اهمیت آنها برای علوم پیچیدگی زیاد است. در این راستا میتوان به کاربردهای مفاهیمی مانند شبکه‌های کوچک جهانی، شبکه‌های بدون مقیاس، توزیع قانون قدرت، پیوست ترجیحی، مقیاس‌گذاری، شبکه‌های تصادفی و انعطاف‌پذیری اشاره کرد که در مبحث بیولوژیکی اعمال می‌شوند و سپس بر فرایند عملکرد مغز، تنظیم ژنتیک، متابولیسم، اپیدمیولوژی، شبکه‌های غذایی و اکولوژیکی تاثیر می‌گذارند. نکته‌ی مهــم دیگر در باب خواندن این کتاب مربوط به قسمت‌های سخت مفهوم پیچیدگی است، کــه درواقع آنقدر گســـترده و عمومی است که بیش از ده رشـــته دیگر را نیز دربرمی‌گیرد که هرکدام می‌توانند دکترای مخصوص خود را داشته باشند. اما اینجا میچل مجموعه‌ای کاملا گسترده از مفاهیــم فشرده را در قالــب 530 صفحه جای می‌دهد. این محدودیت نویسنده را مجبور کرده تا بسیار سخت و دقیق در مورد هسته اصلی هر مفهومی که ارائه مــی‌دهد، فکر کند، موضوعات اصلی را تقطیر کند و ماهیت دقیق آنها را به سبکی شفاف و بــی‌نقص توضیح دهد. نکته اصلی و پایانی درباره کتاب «سیری در نظریه پیچیدگی» مربوط به نیروی تکامل است که احتمالا همه‌چیز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و منجر به ایجاد سیستم‌های پیچیده‌ای می‌شود. چنین سیستم‌هایی قابل پیش‌بینی هستند، اما این به این معنا نیست که تصادفی نیستند. اینکه بگوییم همه‌چیز غیرقابل پیش‌بینی است، صرفا این است که بگوییم ما – انسان‌های خردمند – نمی‌توانیم بدانیم چه اتفاقی خواهد افتاد. تصادفی و عدم قطعیت اخیرا به مفاهیمی کلیدی تبدیل شده‌اند و علم نیز ثابت کرده که ریز ساختار جهان تصادفی است؛ بنابراین اگر کسی قصد دارد دنیایی را که در آن زندگی می‌کنیم بهتر بفهمد، کتاب «نظریه پیچیدگی» با اشاره به آزمون و خطاها، قطعیت و عدم قطعیت و مبانی زیرساخته‌ها ذهن و مسیرش را روشن میکند.
به قلم عمران دسترس
