فرایند رفتاری و شناختیِ تمرکز انتخابی بر جنبه‌ای مجزا از اطلاعات ـ چه ذهنی فرض شوند چه عینی ـ است، در حالی‌که سایر اطلاعات فهمیدنی را نادیده می‌گیریم. توجه را همچنین به تخصیص منابع پردازش محدود ارتباط داده‌اند.
در زمینه پردازش اطلاعات در مغز انسان، توجه فرایندی است که در لحظه‌ای مشخص بعضی از اطلاعات را می‌افزاید و سایر اطلاعات را مهار میکند. افزایش اطلاعات به ما کمک میکند تا بعضی از آنها را برای پردازش بیشتر انتخاب کنیم و مهار اطلاعات این امکان را فراهم می‌آورد تا بعضی از آنها را نادیده بگیریم.
برای اینکه بهتر به ماهیت توجه پی ببریم لازم است عوامل مربوط به آن را در دو دسته مورد بررسی قرار دهیم: 1- ویژگیهای محرک، 2- ویژگیهای توجه کننده.
- ویژگیهای محرّک توّجه
ویژگیهایی که سبب جلب توجّه افراد می شوند عبارتند از:
شدت:
محرّکی که دارای شدت بیشتری است بیش از محرکی که چنین ویژگی را ندارد جلب توجه می کند. آگهی های رنگین برّاق با خطوط درشت بیشتر از آگهی های ساده سیاه و سفید و با خطوط ریز توجه افراد را به خود جلب می کنند.
اندازه:
محرّکها یا عواملی که دارای ابعاد و اندازه های غیرطبیعی هستند بیشتر از آنهایی که دارای اندازه های طبیعی هستند جلب توجه می کنند. کسی که 2/20 متر قد یا آنکه 150 کیلوگرم وزن دارد بیش از همه در خیابان نظر مردم را به خود متوجه می سازد.
حرکت:
محرّکی که مانند تابلوهای نئون حرکت می کند یا تغییر وضع می دهد بیش از هر محرّک ثابتی جلب توجه می کند.
تکرار:
هر موضوعی یا چیزی وقتی چندین بار تکرار می شود بیشتر از هر موضوع دیگری که فقط یک بار بیان می شود توجه افراد را به خود جلب می کند. اما تکرار نامعقول و بیش از اندازه تأثیر خود را از دست می دهد.
تضاد:
محرّکهای متضاد نیز بیشتر از محرّکهای مشابه نظر مردم را به خود جلب می کنند. یک گوسفند سیاه در میان تعدادی گوسفند سفید بیش از همه جلب توجه می کند.
نوآوری:
نوآوری عبارت از هر وضع تازه و روش نوینی است که با روش متداول اختلاف داشته باشد و بیشتر مورد توجه واقع می شود؛ مانند مد تازه ی لباس، آرایش جدید سر یا مدل سال اتومبیلها.
هر یک از این ویژگیها یا ترکیبی از آنها موجب می شود که به یک محرک خاص بیشتر از محرکهای دیگر توجه کنیم. به این جهت تولید کنندگان فرآورده های غذایی پوشاکی و دستگاههای صوتی و تصویری می کوشند کالاهای خود را با شکل و وسایل جدیدتری عرضه کنند تا خریداران را بیشتر متوجه کالای خود سازند.
- ویژگیهای توجّه کننده
عامل دیگری که موجب جلب توجّه فرد به یک محرک می شود وضع خاصّ خود فرد در یک زمان مُعین است. این ویژگیها به اختصار عبارتند از:
نیازها:
هرگونه نیازی، خواه بدنی و خواه روانی، توجه انسان را بیشتر از زمانی که چنین نیازی ندارد به شیء مورد نیاز خود جلب می کند. تابلو رستورانها و سالنهای غذاخوری نظر فرد گرسنه ای را که به دنبال غذا می گردد بیش از همیشه به خود جلب می کند.
نگرشها:
نگرش که به ساخت و آمادگی روانی فرد گفته می شود از ترکیب باورها، گرایشها و احساسات مساعد و نامساعد برای نشان دادن واکنش فرد به کار می رود و به طور کلی یک نیروی اکتسابی موجود است. کسی که نسبت به شخصی، شیئی یا موقعیتی نگرش خاصی پیدا کرده است بیش از همه به امر مورد نظر توجه نشان می دهد.
انتظارات، انگیزه ها و تجربه ها:
انتظارات، انگیزه ها و تجربه های گذشته ی فرد نیز مشخص می کنند که او بیشتر به چه عواملی توجه می کند. کسی که برای گردش به باغ یا بیشه ای رفته است و به گل یا پرندگان علاقه دارد بیشتر از افراد بی تفاوت به گلها و صدای پرندگان توجه می کند و لذت می برد.
انواع توجه
توجه مداوم – توانایی تمرکز بر روی یک موضوع خاص برای مدت زمان طولانی
مثال: اگر به علی یک صفحه تمرین ریاضی داده شده است او باید بتواند برای حل این تمرین تمرکز کند تا زمانی که آنرا به طور کانل به پایان برساند، چه این تمرین 10 دقیقه طول بکشد چه 30 دقیقه.
توجه انتخابی- توانایی نادیده گرفتن عوامل دیگر و محرک های مزاحم و تمرکز بر روی یک موضوع خاص.
مثال: علی روی میز پذیرایی تکالیفش را انجام می دهد، و او انتخاب می کند که عوامل درونی مثل افکار و عوامل بیرونی مانند تیک تاک ساعت ، صدای جارو برقی که سبب پرت شدن حواس از تمرکز به تکلیفش می شود را نادیده بگیرد.
توجه متمرکز- توانایی پاسخگویی جداگانه به محرک های دیداری و شنیداری یا بساوایی
توجه متناوب- توانایی انعطاف پذیری ذهنی برا جابه جایی توجه از یک فعالبت به فعالیت دیگر می باشد.
مثال: اینکه شما دستور العمل یک فعالیت را مطالعه می کنید( یادگیری) و سپس آنرا اجرا کنید( عمل)
توجه تقسیم شده- توانایی توجه بر بیش از یک مورد به طور همزمان- عالیترین نوع توجه
مثال: علی همزمان که به حرفهای معلم گوش می دهد قادر است یادداشت برداری نیز بکند. یا ،شما با اینکه به حرفهای مهمانتان گوش می دهید می توانید غذا را نیز آماده کنید.
۵ روش تقویت توجه
- همزمان چند کار را با هم انجام ندهید
- تمرین ذهن آگاهی کنید
- به مدیتیشن بپردازید
- انواع مختلف تکنولوژی را خاموش کنید
- تمرین کنید
