تفکر خلاق، توانایی داشتن نگاه متفاوت به هرچیز و یافتن راه‌های جدید برای حل مشکلات است.
تفکر خلاق روشی است برای دیدن مشکلات یا موقعیت‌ها از منظری تازه و پیشنهاد راه‌حل‌های غیرمستقیمی که در ابتدا ممکن است ناخوشایند به نظر برسند. تفکر خلاق، هم با فرایند بدون ساختار مثل جلسات ایده‌پردازی تحریک می‌شود، هم با فرایند سازمان‌یافته مانند تفکر جانبی.
خلاقیت، توانایی ایجاد چیزهای جدید است که می‌تواند ایده جدیدی در قالب یک نقاشی یا یک قطعه موسیقی باشد.
تفکر خلاق به معنی توانایی داشتن نگاهی متفاوت به موضوعات پیرامون است. به‌صورت کلی میتوان گفت یک فرد دارای تفکر خلاق (Creative thinking)، سعی در حل مشکلات و یا بهینه کردن شرایط موجود با استفاده از رویکردی متمایز از دیگران دارد.
تفکر خلاق یعنی روشی برای بررسی و حل مسائل با استفاده از دیدگاهی متفاوت، اجتناب از راه حل های مرسوم و تفکر خارج از چارجوب.
بنابراین تفکر خلاق، توانایی تفکر متفاوت برای دیدن مسئله یا مشاهده آن از زاویه و دیدگاه جدیدی است. این توانایی اغلب این امکان را می‌دهد که راه‌حل جدیدی پیدا کنید یا حتی بفهمید که مشکل لزوما نیازی به راه‌حل
افرادی با تفکر خلاق عادت کرده‌اند که پیرامون خود را به‌گونه‌ای ببینند که دیگران نمی‌بینند. متفاوت و عمیق نگریستن کار سختی نیست و با تمرین و ممارست قابل‌دستیابی ست.
موقعیت‌های معمول استفاده از تکنیک‌های تفکر خلاق:
• وقتی با مشکل یا مسئله بزرگی روبه‌رو هستید و نمی‌توانید روش رو‌به‌جلو و واضحی را ببینید؛
• وقتی تغییری در حال رخ‌دادن است و به‌سختی می‌توانید از آنچه که در پیش است، آگاه شوید و بخواهید درمورد اتفاقات احتمالی فکر کنید؛
• وقتی اختلاف‌نظر زیادی درمورد اتفاقات آینده وجود دارد و به نظر نمی‌رسد که اعضای تیم بدون تلاش زیاد بتوانند به سازش برسند؛
• وقتی به چیز جدیدی احتیاج دارید که قبلا آن را امتحان نکرده و از آن مطمئن نیستید.
۵ تکنیک مهم تفکر خلاق
۱. طوفان فکری (Brainstorming)
۲. نقشه ذهنی (Mind Mapping)
۳. تصاویر غنی (Rich Pictures)
۴. تجسم آینده (Envisaging the future)
۵. موقعیت‌های ایفای نقش (Role-Play Situations)
مهارت های تفکر خلاق
۱. تحلیل و بررسی (Analysis)
پیش از اینکه درمورد مسئله‌ای به صورت خلاقانه فکر کنید، لازم است آن را به‌خوبی درک کنید. این امر مستلزم توانایی شما در بررسی دقیق مسائل برای درک معنای آن‌هاست. خواه به یک متن، مجموعه‌دیتا یا برنامه‌ی درسی نگاه کنید و خواه به یک معادله، لازم است ابتدا آن را تحلیل کنید.
۲. ذهنیت باز (Open Minded)
برای داشتن تفکر خلاق ، تمام فرضیات یا پیش‌داوری‌های قبلی خود را کنار بگذارید و به شیوه‌ی کاملا جدیدی به مسائل نگاه کنید. وقتی با ذهنی باز به سراغ حل مسائل می‌‌روید، به خودتان اجازه می‌دهید که خلاقانه درمورد آن‌ها بیندیشید.
۳. حل مسئله (Problem solving)
کارفرمایان کارمند خلاقی می‌خواهند که بتواند در حل مسائل کاری به آن‌ها کمک کند. هنگام مواجهه با هر مشکلی، پیش از اینکه از دیگران کمک بخواهید، خودتان روش‌های حل آن را بررسی کنید. اگر به مشاوره‌ی مدیر نیاز دارید، به جای مطرح کردن مشکل، راه‌حل‌های خود را پیشنهاد دهید و با این راهکار تفکر خلاق خود را تقویت کنید.
۴. سازمان‌یافتگی (Organization)
این گفته ممکن است دور از انتظار به نظر آید: «آیا افراد خلاق به بر هم زدن تشکیلات چیزی معروف نیستند؟»
در واقع، نظم و سازمان‌دهی بخشی ضروری از تفکر خلاق است. اگرچه ممکن است وقتی به دنبال ایده‌ی جدیدی هستید، به مقداری بی‌نظمی و آشفتگی احتیاج داشته‌باشید، لازم است به ایده‌هایتان نظم دهید تا دیگران آن‌ها را درک کنند و مطابق با دیدگاه شما پیش بروند.
۵. ارتباطات (communication)
افراد فقط زمانی برای ایده‌ها یا راه‌حل‌های خلاقانه‌ی شما ارزش قائل می‌شوند که بتوانید آن‌ها را به بهترین شکل انتقال دهید؛ به این ترتیب، داشتن مهارت های ارتباطی گفتاری و نوشتاری قوی‌ای ضروری است؛
چطور در کارهای روزمره تفکر خلاق داشته باشید؟
۱. گسترش روابط اجتماعی، برای آشنایی با گروه متنوع و گسترده‌تری از افراد
۲. استقبال از فرصت‌ها و امتحان‌کردن چیزهای جدید
۳. به‌چالش‌کشیدن کلیشه‌ها و تفکر فراتر از بدیهیات
۴. تعامل با هنر، تئاتر و موسیقی
موانع تفکر خلاق
۱. اعتقاد به این که حق با شماست
۲. منفی‌نگربودن و انتقاد از ایده‌های دیگران
۳. باور اینکه خلاق نیستید
۳ نکته برای پرورش تفکر خلاق در تیم
۱. ایجاد فضای آزاد
۲. پرورش تفکر خلاق در تیم با تشویق به همکاری
۳. شفاف باشید
۶ راه برای تقویت تفکر خلاق
۱. درباره‌ی موضوعاتی مطالعه کنید که شما را از حاشیه‌ی امنتان خارج کنند
۲. مقاله‌ی ۵۰۰کلمه‌ای و بدون موضوعی را بنویسید
۳. برای تقویت تفکر خلاق به سینما بروید و فیلم تماشا کنید
۴. با کسی که نمی‌شناسید، تماس بگیرید
۵. برای تقویت تفکر خلاق رژیم غذایی خود را تغییر دهید
۶. تمرین «جلسه‌ی طوفان فکری بدون ایده‌های بد» را انجام دهید
ویژگی های افراد خلاق
• علاقه‌مند به ایده پردازی
• یافتن راه‌حل‌های دیگر برای حل مسائل
• قدرت ریسک‌پذیری
• استقبال از شکست
• درس گرفتن از تجربیات دیگران
چطور تفکر خلاق را در کودکانمان تقویت کنیم؟
• پرسشگری را در کودکان تقویت کنید
• فرصت‌هایی را برای استفاده از اطلاعات و آموخته‌هایشان فراهم کنید
• به آن‌ها بیاموزید که برای مواجهه با مشکلات از چندین راه‌حل استفاده کنند
• کنجکاوی را در آن‌ها پرورش دهید
• به آن‌ها یاد بدهید که خارج از محیطی که در آن هستند، فکر کنند
• کودکان را تشویق کنید که مطالعه کنند و از آن لذت ببرند
• شرایطی را فراهم کنید تا با آزادی به تخیلاتشان پروبال بدهند
• وقتی کودکتان از خود خلاقیت نشان داد، به آن‌ها جایزه بدهید و تشویقشان کنید
معرفی کتاب
خلاقیت اثر برایان تریسی
تفکر خلاق اثر الینور داکورت
