گام اول: هدف خود را مشخص کنید!
فرقی نمی کند کتابی که می خوانید درسی است یا غیر درسی، قبل از مطالعه کتاب باید هدف خود را از خواندن آن به طور کامل مشخص کنید. متاسفانه بسیاری از منابعی که در رابطه با روش های مطالعه موثر مقاله می‌نویسند، هدف گذاری قبل از خواندن کتاب را فراموش می کنند. تا زمانی که هدف خود را مشخص نکنید، پیش خوانی اولیه و ثانویه، اهمیتی ندارد.
اگر می خواهید کتاب ریاضی‌تان را بخوانید، قبلش مشخص کنید که هدفتان چیست؟ آیا می خواهید تنها یک بخش را بخوانید یا می خواهید به صورت عمقی آن را مطالعه کنید؟ اگر کتاب آئین دوست‌یابی اثر دیل کارنگی را می خواهید بخوانید، باید برای آن هدفی داشته باشید. آیا هدف شما این است که ارتباطات اجتماعی قدرتمندی داشته باشید؟ آیا فقط می خواهید درباره ارتباطات و دوست یابی، اطلاعات کسب کنید؟ شما باید همه این موارد را به طور کامل مشخص کنید.
گام دوم: پیشخوانی اولیه
پیش خوانی اولیه باعث می شود تا اطلاعات موجود در کتاب در مغز ما دسته بندی شود و راحت تر بتوانیم این اطلاعات را به خاطر بسپاریم و یادآوری کنیم.
در پیش خوانی اولیه دنبال چه چیز باشیم؟
در پیش خوانی اولیه ما فقط خواهان این هستیم که یک درک کلی از موضوع کتاب به دست بیاوریم و ببینیم که اطلاعات را باید در کدام قسمت از مغزمان ذخیره کنیم.
چطور اطلاعات را در مغزمان ذخیره کنیم؟
یک انباری را تصور کنید که وسایل درون آن بدون نظم و ترتیب ریخته شده اند. حال تصور کنید بخواهیم در این انباری یک کتاب قدیمی را پیدا کنیم. مجبوریم ساعت ها در انباری به دنبال این کتاب بگردیم و مدت زمان زیادی از وقت تلف می‌شود. حال تصور کنید هر بار که خواهان پیدا کردن وسیله ای باشیم مجبور شویم این مدت زمان را به جستجو برای یافتن آن وسیله اختصاص دهیم. بدون شک همیشه ساعت زیاد برای یافتن ابزار وسایل درون انباری از دست خواهیم داد.
این بلایی است که اگر اطلاعات را در مغزتان دسته بندی نکنید به سر شما خواهد آمد. شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در جلسه امتحان مغز شما برای یافتن پاسخ سوالات سردرگم می شود.
گاهی جوابهایی برای یک سوال پیدا می کنید که هیچ ربطی به موضوع سوال ندارد از نظر من این به خاطر دسته‌بندی نشده اطلاعات در مغز ماست.
حال یک اتاق منظم مرتب را تصور کنید که هر چیز در جای خود قرار گرفته است و ما دقیقا نمی‌دانیم هر وسیله را از کدام قسمت پیدا کنیم. اگر اطلاعات را در مغزتان دسته بندی کنید، مانند این است که مغز شما اتاق است و اطلاعاتی که وارد آن می کنید همان وسایلی است که در اتاق چیده شده اند. در این صورت زمانی که شما به یک مطلب نیاز دارید مغز شما به راحتی آن را پیدا کرده و به شما تحویل می دهد.
حالا اهمیت پیش خوانی اولیه را متوجه شدید؟
گام سوم: پیش خوانی ثانویه
کارشناسی کردن خودرو در مطالعه همانند این است که هر فصل از کتاب را دقیق‌تر بررسی کنیم. هر فصل از کتاب حکم کارشناس را دارد که ما از آن اطلاعاتی به دست می آوریم.
همانند مرحله اول که یک درک کلی از کتاب به دست آوردیم این بار سعی می‌کنیم یک درک کلی از فصل مربوطه که قرار است آن را در ادامه مطالعه کنیم به دست آوریم.
گام چهارم: سوال گذاری
تصور کنید با یک قلاب ماهیگیری به کنار رودخانه رفته اید و قصد دارید ماهی صید کنید. برای این کار شما ابتدا یک طعمه را به قلاب ماهیگیری خود متصل می کنید و آن را به آب پرتاب می کنید تا ماهی ها با دیدن طعمه به سمت آن بیایند و شما به هدف و مقصود خود دست پیدا کنید. حال تصور کنید ماهی همان محتوای کتاب است، طعمه همان سوال است و قلاب ماهیگیری مهارت مطالعه شماست. اگر قبل از مطالعه سوال طرح نکنید مانند این است که بدون طعمه ماهیگیری رفتید.
سوالات را از کجا به دست بیاوریم؟
در بسیاری از کتاب‌ها سوالاتی در انتهای آنها وجود دارد که می توانید از آنها استفاده کنید. اما اگر در انتهای کتاب شما سوالی وجود ندارد اصلا نگران نباشید.
زمانی که پیش خوانی ثانویه را انجام می دهید و در حال بررسی یک فصل هستید می توانید چند سوال ساده را از متن کتاب طرح کنید و هم آنها را به عنوان سوال استفاده کنید. قبل از مطالعه کتاب این سوالات را بخوانید تا ذهن شما هنگام مطالعه بهتر و سریعتر محتوای مورد نظر را به دست بیاورد.
گام پنجم: تست سرعت
در این قسمت ما فصلی را که در مرحله ۲ و ۳ انتخاب کردیم را به دقت مطالعه می کنیم و سرعت مطالعه خود را محاسبه می کنیم.
در مطالعه ما باید سرعت خودمان را محاسبه کنیم تا متوجه شویم چقدر در مطالعه خواندن سریع متن ها مهارت داریم.
گام ششم: تداعی
در مطالعه پس از اینکه ما پیشخوان اولیه، پیش خوانی ثانویه، سوال گذاری و خواننده متن را انجام دادیم نیاز است تا مطالب را تداعی و مرور کنیم.
در این قسمت می خواهیم ببینیم چه مقدار از مطالبی را که مطالعه کردیم به یاد داریم.
۱۱ مورد در خصوص روش های مطالعه موثر
1. با ذهن خالی به سراغ مطالعه بروید!ذهن خالی
لطفا هنگامی که همزمان به چند چیز فکر می کنید، خواندن کتاب را آغاز نکنید. ذهن شما باید از اطلاعات بیهوده خالی باشد تا شما بتوانید درک درستی از کتاب پیش رویتان داشته باشید!
اگر دیدید افکار خیلی آزاردهنده هستید، برای دقایقی کلا کتاب را کنار بگذارید. یک پاسخ درست به ذهنتان بدهید. ممکن است ناگهان به فکر فوتبال بیفتید. مشکلی نیست، اگر ذهنتان سوالی دارد، جوابش را بدهید. هرطور شده پاسخ آن را بدهید و بحث را به اتمام برسانید. مطمئن شوید که دیگر این افکار مزاحم شما نمی شوند. سپس مطالعه را ادامه دهید.
2. حواستان باشد چقدر کتاب می خوانید
یکی دیگر از روش های مطالعه موثر ، مدیریت زمان مطالعه می باشد. نیازی نیست که به صورت پیوسته، ۴ ساعت مطالعه انجام دهید. معمولا ظرفیت مغز انسان برای مطالعه تا ۵۰ الی ۶۰ دقیقه به صورت پیوسته می باشد. اگر پشت سر هم ۴ ساعت مطالعه انجام دهید، در واقع فقط ۱ ساعت آن را به طور کامل و صحیح درک کرده‌اید! در واقع عملا شما در ۳ ساعت دیگر بازدهی نداشته‌اید.
به ذهن خود فرصت دهید. پیشنهاد می کنیم برای درک بهتر از مطالب کتاب، به ازای هر ۱ ساعت مطالعه، حداقل ۱۰ الی ۱۵ دقیقه استراحت کنید. تاکید می کنیم که فرقی ندارد کتاب درسی و یا غیر درسی می خوانید. به هر حال باید تقریبا پس از ۱ ساعت مطالعه، ۱۰ الی ۱۵ دقیقه ای به ذهنتان استراحت دهید تا بتواند اطلاعات را ذخیره و طبقه بندی کند. استراجت کردن در بین مطالعه یکی از روش های صحیح مطالعه است که می‌تواند یادگیری شما را هم افزایش دهد.
3. یادداشت برداری کنید
احتمالا تا به حال برای شما پیش آمده که مثلا ۵۰ صفحه از کتابی را می‌خوانید، ولی در پایان انگار چیزی نخوانده اید. در واقع فکر می کنید که همه چیز را فراموش کرده اید. در واقع یکی از بهترین راه هایی که می‌تواند به ما کمک کند تا مطالعه بدون فراموشی را تجربه کنیم، یادداشت برداری کردن است.
سعی کنید پس از مطالعه هر ۵ صفحه، چند خطی درباره آن بنویسید. این یادداشت، هم می تواند برداشت شخصی شما از محتوای کتاب باشد و هم می تواند دقیقا بخش های مهم کتاب باشد. در هر صورت، با انجام این کار باعث می شوید که مطالب به خوبی در ذهن تان تثبیت شوند.
4. خلاصه نویسی را حتما در دستور کار خود قرار دهید
این مورد از روش های مطالعه موثر هم با تکنیک یادداشت برداری ارتباط نزدیکی دارد. با این تفاوت که ممکن است شما در یادداشت برداری، علاوه بر نوشتن نکات مهم، برداشت شخصی‌تان را نیز بنویسید. اما در خلاصه نویسی، شما پس از پایان هر ۵ یا ۱۰ صفحه، تنها خلاصه ای از مفهوم همان بخش را باید بنویسید. این روش نیز می تواند تاثیر بسیار زیادی بر یادگیری و درک شما از محتوای کتاب بگذارد.
انجام دو تکنیک یادداشت برداری و خلاصه نویسی در کنار یکدیگر، می تواند برایتان معجزه کند!
5. در جای مناسب مطالعه کنید
یکی دیگر از راه های به ظاهر ساده اما قدرتمند مطالعه موثر، قرار گرفتن در جایی آرام، بی سر و صدا و مناسب برای مطالعه می باشد. اگر یک اتاق شخصی دارید، سعی کنید همیشه در همان جا به خواندن کتاب بپردازید. سعی کنید هنگام مطالعه پشت میز خود بنشینید.
هرگز در رختخواب اقدام به مطالعه نکنید. زیرا مغز در این زمان در حالت خواب قرار می گیرد و عملا درک درستی از محتوای کتاب نمی تواند داشته باشد. بنابراین بهتر است مطالعه را در حالت استاندارد و صحیح خودش انجام دهید.
6. بخش های مهم کتاب را علامت بزنید
البته این روش بیشتر به دانش آموزان و دانشجویان توصیه می شود که بعدها احتمالا قرار نیست کتاب درسی خود را به کسی هدیه بدهند و یا اینکه دوباره آن را بخوانند. شما در مطالعه کتاب های غیر درسی نیز می توانید از این تکنیک استفاده کنید. به شرطی که خیلی کتاب را خط خطی نکنید! می توانید با مداد بخش های مهم را علامت بزنید و یا آنها را هایلایت کنید.
7. هر روز مطالب را مرور کنید
یکی از بهترین روش های مطالعه موثر، مرور مطالب خوانده شده می باشد. تحقیقات نشان داده که حدودا ۹۰% مطالب، پس از ۲۴ ساعت از ذهن ما پاک می شوند. ممکن است شما نیز مانند خیلی از دوستان، وقت کافی برای یادداشت برداری و یا علامت زدن بخش های مهم نداشته باشید. بنابراین توصیه می کنیم که هرروز، قبل از شروع مطالعه صفحات جدید، یک بار، به صورت تیتروار، مطالب روز قبل را مرور کنید.
با استفاده از این تکنیک، می توانید درصد تثبیت مطالب در ذهنتان را به شدت افزایش دهید! اگر وقت کافی برای مرور مطالب را ندارید، پیشنهاد می‌کنیم هر ۲ روز یک بار مطالب جدید را وارد مغزتان کنید. به عنوان مثال، امروز از صفحه ۱ تا ۵۰ بخوانید. فردا نیز همین صفحات را مجددا مطالعه کنید. (نیاز نیست که خط به خط مطالب را مرور کنید). برای اینکه یاد بگیرید چگونه به صورت اصولی این کار را انجام دهید، می‌توانید مقاله منحنی فراموشی ابینگهاوس را مطالعه کنید.
8. به صورت گروهی مطالعه کنید
معمولا هدف نهایی همه ما از مطالعه کتاب (چه درسی و چه غیر درسی) یادگیری می باشد. تجربه نشان داده است که اگر یک مطلب را به صورت گروهی مطالعه کنید و همه اعضای گروه برداشت خود را از آن متن بگویند، میزان یادگیری شما و دوستانتان چندین برابر می باشد!
هر شخصی می تواند برداشت متفاوتی از یک محتوا داشته باشد. مجموعه این برداشت‌ها، می توانند درک شما از موضوع را افزایش دهد. همچنین شنیدن یک مطلب درسی از زبان یک دوست می‌تواند باعث شود که مطلب به خوبی در ذهنتان تثبیت شود و تا سال‌ها باقی بماند.
9. مصمم باشید
اگر مطالعه کتابی را آغاز می کنید، برای به پایان رساندن آن مصمم باشید. هرگز کتاب را در نیمه راه رها نکنید. سعی نکنید فقط کتاب را تمام کنید. بلکه از تک تک صفحات آن چیزهای جدیدی بیاموزید. تمام کردن کتاب را همه بلدند. اما کمتر کسی وجود دارد که مفهوم کتاب را به طور کامل درک کند. چون هیچگونه هدفی در ابتدا برای خودشان تعیین نمی‌کنند. هنگامی که برای یادگیری بیشتر به سراغ یک کتاب می روید، مطالعه موثرتری خواهید داشت و چیزهای بیشتری خواهید آموخت.
10. بین مفاهیم ارتباط معنایی ایجاد کنید
یکی از مهمترین روش های مطالعه موثر ، ایجاد یک شبکه معنایی است. ممکن است ارتباط زیادی بین همه‌ی بخش های کتابی که مطالعه می‌کنید وجود نداشته باشد و فقط چند بخش آن به هم مرتبط باشند. در چنین شرایطی شما باید هوشمندانه عمل کنید! این یعنی باید کوچکترین ارتباطات و شباهت ها را پیدا کنید.
11. عواملی که باعث حواس پرتی می شوند را حذف کنید
لطفا در هنگام مطالعه، عواملی که می توانند حتی برای یک لحظه حواستان را پرت کنند را از خود دور نگه دارید. اولین چیزی که باید از خود دور کنید، موبایلتان است. تلفن همراه شما می‌تواند بدترین وسیله ای باشد که هنگام مطالعه در کنارتان قرار می دهید. چرا که مدام توجه شما به آن جلب می‌شود. ممکن است بخواهید هر چند دقیقه، پیام هایتان را بررسی کنید.
انجام چندکار به صورت همزمان، مخصوصا هنگام مطالعه، می تواند عملکرد مغزتان را به شدت ضعیف کند و باعث شود که حتی ۱% محتوای کتاب را نیز متوجه نشوید. یکی دیگر از عوامل حواس پرتی شما هنگام مطالعه، می تواند تلویزیون و یا رادیو باشد. لطفا در زمان خواندن کتاب، صدای این وسایل را ببندید و در صورت امکان نیز آنها را خاموش نمایید.
نکاتی در خصوص روش های مطالعه
- بهترین روش کتاب خوانی، روشی است که خواننده در این کار بتواند زیبایی های چیزی را که می خواند، دریابد و به هنگام لزوم، معایب آن را بفهمد و این از راه پرورش و تمرین حاصل می شود.
- در معانی کلماتی که برای نخستین بار می بینید، دقت کنید و تصور نکنید که مفهوم جمله، آن معانی را برای ما کشف می کند و همان زمان، بهترین وقت برای رفتن به سراغ فرهنگ لغت است.
- در خواندن کتاب، استقامت داشته باشیم. استقامت، لجاجت نیست؛ بلکه نوعی بردباری است که ذوق ما را پرورش می دهد و درک ما را عمیق می کند.
- برای رسیدن به عمق معنای یک کتاب خوب، باید آن را دوبار بخوانیم و با آن، ارتباط دائمی داشته باشیم. یک اثر ارزشمند، ما را سعادتمند می سازد. ما نمی توانیم با یک بار خواندن، به این درجه از خوشبختی برسیم؛ هر چند در این یک بار، دقت فوق العاده به کار بریم.
- اگر بخواهیم از کتابی که خوانده ایم، نظر صحیحی پیدا کنیم، باید درباره آن گفت گو کنیم. کتاب های خوب، افق گفت وگوهای پرثمر را به روی ما می گشایند و این، همان چیزی است که ما آن را مباحثه می نامیم.
- یکی از روش های خوب مطالعه، استفاده از یادداشت برداری است. توجه کنید که به جای یادداشت، رونویسی نکنید؛ بلکه طرح های گوناگون بریزید و نکات مهم یادداشت را برجسته تر بنویسید و اگر مطلبی را درک نمی کنید، به صورت سؤال، یادداشت بردارید.
- هنگام مطالعه، ابتدا خلاصه مطلب را که اغلب در ابتدای مقاله یا کتاب آمده است، بخوانید؛ سپس عنوان ها و فهرست اجمالی کتاب را مطالعه کنید و بعد، چند سطر از ابتدای هر عنوان را مطالعه کنید؛ زیرا مهم ترین مطالب، معمولاً در همین خطوط ابتدایی هستند و سرانجام سایر توضیحات و تفاسیر کتاب را بر اطلاعات خود بیفزایید.
- از همان زمان مطالعه، برای به کار بستن آن چه می آموزید، برنامه ریزی کنید و به قول تولد، «مطالعه و عمل نکردن، مانند شخم زدن و بذر نپاشیدن است».
بیکن می گوید: برخی کتاب ها را باید چشید و بعضی دیگر را باید بلعید و برخی را هم باید جوید و هضم کرد.
